Projekt: Nie tylko dla sprawnych

W dzisiejszym świecie, gdzie technologia i innowacje rozwijają się w zawrotnym tempie, kluczowe staje się pytanie: dla kogo tak naprawdę tworzymy? Projektowanie i rozwój produktów czy usług, które ignorują potrzeby różnorodnych grup użytkowników, to nie tylko stracona szansa, ale i etyczny błąd. „Projekt: Nie tylko dla sprawnych” to filozofia, która otwiera drzwi do świata, w którym każdy, niezależnie od swoich możliwości, może w pełni korzystać z oferowanych rozwiązań, czerpiąc z nich maksymalne korzyści.

Co to znaczy „nie tylko dla sprawnych”?

Koncepcja „nie tylko dla sprawnych” odnosi się do idei projektowania uniwersalnego (ang. Universal Design) lub projektowania inkluzywnego (ang. Inclusive Design). Polega ona na tworzeniu produktów, środowisk, programów i usług, które są użyteczne dla wszystkich osób, w możliwie najszerszym zakresie, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. To myślenie wykraczające poza stereotypowego, „idealnego” użytkownika i uwzględniające całe spektrum ludzkich możliwości i ograniczeń.

Dlaczego warto myśleć szerzej?

Myślenie inkluzywne to nie tylko kwestia etyki, ale także strategiczna decyzja biznesowa i społeczna. Istnieje wiele ważnych powodów, dla których warto włączyć tę perspektywę w każdy projekt:

• Większy zasięg: Inkluzywne projekty docierają do szerszej grupy odbiorców, co przekłada się na większe grono potencjalnych użytkowników i klientów.
• Innowacja: Ograniczenia często prowadzą do kreatywnych rozwiązań, które mogą być korzystne dla wszystkich. Myślenie o różnorodnych potrzebach może zapoczątkować przełomowe innowacje.
• Zgodność z przepisami: W wielu krajach istnieją regulacje prawne dotyczące dostępności (np. dla stron internetowych, budynków publicznych), których przestrzeganie jest obowiązkowe.
• Poprawa wizerunku: Firmy i organizacje, które stawiają na inkluzywność, są postrzegane jako bardziej odpowiedzialne społecznie i innowacyjne.
• Lepsze doświadczenie użytkownika: Projekty inkluzywne są zazwyczaj bardziej intuicyjne, elastyczne i przyjemne w użyciu dla każdego.

Kto korzysta z projektów inkluzywnych?

Odpowiedź jest prosta: wszyscy! Chociaż na pierwszy rzut oka może się wydawać, że projektowanie inkluzywne skupia się na osobach z niepełnosprawnościami, w rzeczywistości korzyści czerpią z niego różne grupy społeczne:

• Osoby z trwałymi niepełnosprawnościami: Np. osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich, niewidome, niesłyszące, z niepełnosprawnością intelektualną.
• Osoby z tymczasowymi ograniczeniami: Np. osoba ze złamaną nogą, kobieta w ciąży, ktoś po operacji z tymczasowym ograniczeniem ruchomości.
• Osoby z sytuacyjnymi ograniczeniami: Np. rodzic pchający wózek dziecięcy, osoba niosąca ciężkie zakupy, kierowca rozmawiający przez telefon (zestaw głośnomówiący), ktoś korzystający z telefonu w pełnym słońcu (potrzeba wysokiego kontrastu).
• Seniorzy: Często borykający się z naturalnym spadkiem sprawności wzroku, słuchu czy koordynacji ruchowej.
• Dzieci: Które również mają specyficzne potrzeby związane z wielkością, siłą czy sposobem percepcji.

Ciekawostka: Doskonałym przykładem uniwersalnego projektowania są niskie krawężniki (podjazdy) na przejściach dla pieszych. Pierwotnie stworzone z myślą o osobach na wózkach inwalidzkich, dziś są nieocenione dla rodziców z wózkami, kurierów z ciężkimi paczkami, rowerzystów czy osób z walizkami na kółkach. To dowód, że rozwiązania dla „mniejszości” często stają się standardem, który poprawia życie wszystkich.

Jak tworzyć projekty „nie tylko dla sprawnych”?

Włączenie zasad inkluzywności w proces projektowania wymaga zmiany perspektywy i świadomego działania na każdym etapie. To nie jest jednorazowy dodatek, ale integralna część całego procesu.

Zasady uniwersalnego projektowania

Istnieje siedem głównych zasad uniwersalnego projektowania, które mogą służyć jako drogowskazy:

1. Równa użyteczność: Projekt jest użyteczny i sprzedawalny dla osób o różnych możliwościach.
2. Elastyczność w użyciu: Projekt uwzględnia szeroki zakres indywidualnych preferencji i możliwości.
3. Proste i intuicyjne użycie: Użycie projektu jest łatwe do zrozumienia, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, umiejętności językowych czy poziomu koncentracji użytkownika.
4. Zauważalna informacja: Projekt efektywnie przekazuje niezbędne informacje użytkownikowi, niezależnie od warunków otoczenia czy możliwości sensorycznych użytkownika.
5. Tolerancja na błąd: Projekt minimalizuje zagrożenia i negatywne konsekwencje przypadkowych lub niezamierzonych działań.
6. Niski wysiłek fizyczny: Projekt może być używany efektywnie i komfortowo przy minimalnym zmęczeniu.
7. Wielkość i przestrzeń dla podejścia i użycia: Odpowiednia wielkość i przestrzeń są zapewnione dla podejścia, zasięgu, manipulacji i użycia, niezależnie od wielkości ciała użytkownika, jego postawy czy mobilności.

Praktyczne kroki

Aby tworzyć rzeczywiście inkluzywne projekty, warto zastosować konkretne działania:

• Empatia i badania: Zrozum potrzeby różnych grup użytkowników. Przeprowadzaj wywiady, obserwuj, a nawet symuluj ograniczenia (np. próbuj korzystać z produktu z zasłoniętymi oczami).
• Włącz użytkowników: Zaproś osoby o różnorodnych możliwościach do testowania i współtworzenia projektu od samego początku. Ich perspektywa jest bezcenna.
• Wiele ścieżek dostępu: Zapewnij alternatywne sposoby interakcji. Np. dla stron internetowych – nawigacja klawiaturą, opisy alternatywne dla obrazów (alt text), napisy do filmów, wysoki kontrast. Dla przestrzeni fizycznych – rampy obok schodów, szerokie drzwi, czytelne oznakowanie.
• Prosty język: Unikaj żargonu, używaj jasnych i zrozumiałych komunikatów.
• Dopasowanie do różnych urządzeń: Upewnij się, że Twoje cyfrowe produkty działają poprawnie na różnych rozmiarach ekranów i z różnymi technologiami wspomagającymi (np. czytniki ekranu).

Przykład: Projektując aplikację mobilną, upewnij się, że ma ona opcję powiększania tekstu, możliwość zmiany kontrastu, czytelne ikony oraz wsparcie dla funkcji głosowego sterowania. W przypadku projektowania przestrzeni publicznej, zadbaj o dostępność toalet dla osób z niepełnosprawnościami, odpowiednie oświetlenie, ścieżki dotykowe dla niewidomych oraz ławki z oparciami i podłokietnikami dla seniorów.

Przyszłość jest inkluzywna

Projektowanie „nie tylko dla sprawnych” to więcej niż trend – to konieczność w budowaniu sprawiedliwego i efektywnego społeczeństwa. To inwestycja, która zwraca się w postaci lojalności użytkowników, innowacyjnych rozwiązań i prawdziwie uniwersalnego dostępu. Pamiętajmy, że każdy z nas może w pewnym momencie życia doświadczyć ograniczeń, a dobrze zaprojektowany świat służy nam wszystkim. Włączając inkluzywność w każdy projekt, budujemy lepszą przyszłość – dla siebie i dla kolejnych pokoleń.